مهندسی بهترین حرکت

کتاب شطرنج : مهندسی بهترین حرکت

محمد خیرخواه (کانال منابع آموزشی شطرنج) :

ایده‌های بسیار جالبی که شاشین در این کتاب به آنها اشاره کرده قبلاً توسط هیچ تئوریسینی به کار گرفته نشده و کاملاً بکر و نوین هستند. او از ویژگی‌های خود پوزیسیون برای درک «سرشت» آن به سادگی استفاده کرده و با این شیوه یافتن منطق ادامه‌ی بازی را ساده می‌کند.

خوشبختانه از این ایده‌ها سوپراستادبزرگ آلکساندر موروزویچ با مهارت و درک عمیق خود در عمل استفاده کرده و جهش مجدد بزرگی در سطوح بالای سوپراستادی در توانائی و «قدرت شطرنجی » خویش ایجاد کرده است که به نوعی پشتوانه‌ی صحت عملکرد این شیوه خواهد بود.

امیدوارم مربیان، شطرنجبازان و به ویژه جوانان و نوجوانان که هنوز شیوه‌ی فکرکردن شطرنجی آنها با قالب‌های کلاسیک ارزیابی وضعیت، شکل نگرفته بهره‌ی کافی و مفیدی از محتوای این کتاب ببرند.

استراتژیست بزرگ و اولین قهرمان رسمی شطرنج جهان، ویلهلم اشتاینیتز در زمان خود اقدام به تنظیم و دسته‌بندی مهمترین المان‌های استراتژی بازی کرده است. پیشی‌گرفتن در گسترش، اشغال مرکز، خانه‌های ضعیف، اکثریت پیاده‌ای، ستون‌های باز، زوج دو فیل و ... از مضمون‌های مهمی بودند که او به جهانیان معرفی کرد و اولین دُکترین پوزیسیونی در قرن نوزدهم میلادی متولد شد و شطرنج در زُمره‌ی «علم» قرار گرفت.

اما بعدها و در بسیاری از موارد مشخص شد که عملاً باید پاره‌ای از این نقطه‌نظرات را نادیده گرفت! تا جایی که یکی از رموز استادی در شطرنج، آگاهی از استثنائات متعدد موجود در کاربرد قواعد اشتاینیتز و «استادی در این استثنائات» شد.

آلکساندر شاشین متوجه‌ی این ابهام ایجادشده در دُکترین اشتاینیتز شده بود و به‌همین سبب با بررسی هزاران بازی استادان‌بزرگ و یافتن قواعد عمومی جاری در پوزیسیون‌های برنده‌ی آنها، تلاش برای یافتن ایده‌های پنهان و نوین در این موارد کرد. او متوجه شد که شاخص‌های پوزیسیونی اشتاینیتز کافی و جامع نیستند و پارامترهای جدیدتری را باید بدانها افزود. البته برای غلبه بر عقاید کلاسیک که جزو عادات هر شطرنجبازی درآمده‌اند جسارت و شجاعت بسیار زیادی لازم بود.

اما چگونه باید این ایده‌ی بِکر و انقلابی را اجرا کرد؟

در این اثر خلاقانه و بلندپروازانه، آلکساندر شاشین، فیزیکدان و استاد شطرنج روس، که زمانی در تیم آماده‌سازی کارپف برای رویاروئی با «بابی فیشر» انجام وظیفه می‌کرده، حاصل سی‌سال پژوهش و تحقیق خود را در یافتن اِلمان‌های مختلف بازی به‌ نمایش گذاشته است. او پارامترهای فیزیکی هر پوزیسیون را با کمک فاکتورهای پایه: ماتریال، تحرک، امنیت و فضای طرفین محاسبه‌ی عددی کرده و با قیاس آن‌ها با یکدیگر امکان تهیه‌ی طرحی مناسب برای ادامه‌ی بازی و درک سرشت پوزیسیون و وقایعی که در صحنه‌ی نبرد درحال وقوع است را فرآهم می‌آورد.

با تکیه بر سبک بازی کاملاً متمایز سه قهرمان شطرنج جهان یعنی تال، کاپابلانکا و پتروسیان و حمایت تحلیلی و آنالیز کامپیوتر، کتاب به شما نشان می‌دهد که نگرش شیوه‌ی شاشین در عمل چگونه است. با این ترتیب به تصمیم‌گیری‌های‌ بعدی شما در همه‌ی انواع پوزیسیون‌ها چه سرکش و حاد، چه پیچیده و مبهم کمک خواهد کرد.

خلاصه‌ی پیشنهاد او که محتوای این کتاب شرح دقیق جزییات آن است به شرح زیر است:

معیارهای فیزیکی پوزیسیون را شاشین این‌گونه توصیف کرده است:

• تحرک مهره‌ها (تعداد حرکات ممکن در پوزیسیون جاری برای سفید و سیاه) که به مثابه انرژی سینتیک در فیزیک مدرن است.

• فشردگی مهره‌ها (درجه‌ی تمرکز مهره‌های سفید و سیاه درهرجای صفحه‌ی شطرنج) که مشابه جرم حجمی در فیزیک است.

• مرکز ثقل مهره‌ها (نظم و آرایش عمومی مهره‌های سیاه و سفید، در مورد پیاده‌ها این عدد به شیوه‌ی دیگری محاسبه می‌شود) که مشابه مفهوم مرکز ثقل و در مورد پیاده‌ها به مثابه‌ی انرژی پتانسیل آنها در فیزیک است.

کاملاً طبیعی است که وقتی یک شطرنجباز برای اولین بار با این رویکرد و مضامین نوین مواجه می‌شود در بهترین حالت، تردید دارد که آیا می‌توان از این شیوه در بازی عملی استفاده کند یا خیر؟ به ویژه در جریان مسابقه آیا استفاده از این روش امکان‌پذیر است؟

برای ارزیابی پوزیسیون با روش شاشین لازم است تمامی موارد ذکر شده را به شکلی اتوماتیک ملکه‌ی ذهن کرد.

به‌همین سبب اگر قصد تعویض فوری رویه‌ی ارزیابی وضعیت در بازی‌های خویش را داشته باشید، قطعاً در اوایل کار دچار مشکل خواهید شد!

تئوری شاشین در هر صورت گام‌های ابتدایی خود را طی می‌کند و قطعاً نیاز به اصلاحاتی در طول زمان خواهد داشت و ایده‌پردازن جدید و آتی در این مسیر شگفت‌انگیز گام خواهند گذاشت و به‌‌‌‌‌‌‌‌تدریج به تکامل آن کمک خواهند کرد.

در هر صورت آشنایی با تئوری‌های نوین شطرنج به‌ویژه برای مربیان پرشور کشور بسیار حائز اهمیت است و این امید را خواهیم داشت که در تکمیل و غنای این تئوری جالب و هیجان‌انگیز پژوهشگران خلاق کشور نیز سهمی داشته باشند.

در پایان لازم است یادآوری کنم که محتوای کتاب اصلی در دو بخش کلی:

1. ارایه تئوری شیوه‌نامه‌ی جامع انتخاب الگوریتم حرکت و

2. استفاده‌ی عملی از این شیوه‌ در تحلیل بازی‌های عملی در سطوح مختلف

تقسیم‌بندی شده است که به‌جهت سرعت بخشیدن در ارایه‌ی مطلب و آشنایی سریع‌تر خوانندگان با موضوع، تصمیم بر آن شد که کل محتوای کتاب را در قالب دو کتاب در اختیار علاقمندان قرار دهیم.