مفاهیم وسط بازی

کتاب شطرنج : مفاهیم وسط بازی

وسط بازی دشوارترین مرحله شطرنج است. نویسندگان اندکی هستند که ریسک نوشتن کتابی جامع درباره وسط بازی را میپذیرند. دکترجان نان، دکترای ریاضیات استاد بزرگ شطرنج و قهرمان سابق بریتانیا در زمره نویسندگانی است که با سبک شفاف خود به تشریح 100 ایده مهم مرحله وسط بازی پرداخته است.

برای هر ایده وی دو مثال – اکثرا از بازی های معاصر- می آورد تا روشنگر نکات کلیدی آن ایده باشد. خوانندگان در هر سطح وسیعی که باشند از این کتاب بهره خواهند برد، برخی از انها با مفاهیمی آشنا می شوند که تا به حال با ان برخورد نداشته اند و بازیکنان پیشرفته تر از کتاب حاضر به عنوان دوره ای سریع برای مرور دانش وسط بازی خویش استفاده خواهند کرد.

احسان محمد اسماعیل (مترجم) :

مرحله وسط بازي پيچيده ترين و خيال انگيزترين مرحله بازي شطرنج است و متأسفانه كتـاب هـايي كه توانسته باشند حق مطلب را ادا كنند، بسيار نادر هستند. كتابي كه در دست داريـد جـزء معـدود كتابهايي است كه به عقيده مترجم از عهده اين كار برآمده است.

دكتر جان نان نويسنده كتاب، دكتراي رياضيات و استاد بزرگ نخبـه شـطرنج انگلسـتان اسـت. وي در 15 سالگي در رشته رياضي وارد دانشگاه آكسفورد شـد - امـري كـه در 500 سـال اخيـر بيسابقه بوده است - و در 23 سالگي در شاخه توپولوژي رياضي درجـه دكتـرا گرفـت. در سـال 1978 استاد بزرگ و در 1980 قهرمان بريتانيا شد. وي علاوه بر مدارج بالاي علمـي و شـطرنجي مدير انتشارات گامبيت است كه كتابهاي درجه يكي درباره شطرنج منتشر مي كند.

زماني پيشتر با استاد سيدحامد موسويان گفتگو ميكردم. ايشان توصيه ميكردند كه كتـاب هـاي سطح بالاتري را ترجمه كنم تا مورد استفاده نخبگان شطرنج مملكت قرار گيـرد و مـن بـه دلايلـي عذر تقصير مي آوردم.

خوشحالم كه اين كتاب بـه قـول شـيخ شـيراز سـعدي در ديباچـه گلسـتان «متكلمان را به كار آيد و مترسلان را بلاغت بيفزايد» و اميدوارم كه توجـه گـروه نخبگـان و عمـوم جامعه شطرنج را به خود جلـب نمايـد. باشـد كـه متـرجم در انتقـال مفـاهيم مـوردنظر مؤلـف و روشنبيني و ژرفنگري وي توفيق يافته باشد.

لازم ميدانم از دوست عزيزم جناب آقاي مهندس محمد خيرخواه تشكر كـنم كـه مـتن اصـلي كتاب را تهيه و در اختيار من گذاشتند.

سخن آخر اينكه افتخار دارم ترجمه اين كتاب را به مرد بزرگوار و پـر تـلاش شـطرنج ايـران، مربي ارشد فيده ، جناب آقاي هاملت تومانيان تقديم كنم.

جان نان (مولف کتاب) :

خاستگاه اين كتاب ريشه در عنوان كار پيشين من، مفاهيم آخر بازي شطرنج، دارد كـه سـال 2009 منتشر شده بود. طرح كتاب دربرگيرنده 100 موضوع مهم برگزيده است كه به هر يـك دو صـفحه اختصاص داده ام و چه خوب مي شد كه بررسي وسط بازي بدين صورت امكان داشـت. كتـابي كـه در دست داريد، نتيجه همين كوشش است.

نوشتن درباره وسط بازي در قياس با ساير بخشهاي بـازي شـطرنج، دشـوارترين اسـت. بـراي نگارش يـك كتـاب گشايشـي فرمـول هـاي پذيرفتـه شـده اي وجـود دارد، مـثلاً كتـاب مجموعـه گشايشها، ساختار و محدوده لازم براي پوشش مطالب را به دست مي دهد. امـا در مقايسـه بـا آن، وسط بازي همانند اقيانوسي پهناور با نقشه هاي راهنماي اندك است و تلاش بـراي ادا كـردن حـق مطلب در يك كتاب، چالش قابل توجهي خواهد بود.

بنابراين از اينكه با دو صفحه اختصـاص داده شده به هر موضوع نتوان خيلي عميق به كنه مطلب رخنه كرد، چارهاي نيست و در واقع پـرداختن به برخي از موضوعات مطرح شده، كتابي كامل و جدا را مـي طلبـد. البتـه قصـد مـن هـم بررسـي جزئيات همه جنبههاي وسطبازي نبوده است بلكه ميخواستم شرح مختصري از آن را ارائه كـرده باشم. خوانندگان گوناگون احتمالاً به روشهاي متفاوتي از اين كتاب بهره خواهند برد. براي برخي از آنها مقدمات آشنايي با بعضي مفاهيم وسطبازي كه قبلاً با آن برخورد نداشتهاند، فراهم خواهـد شد و در عينحال اغلب، بازيكنان پيشرفتهتر، كتاب را همچون دورهاي سريع براي مـرور و كمـك به نمايان شدن كاستيهاي دانش خويش خواهند يافت.

اميدوارم كه همه خوانندگان مثالهاي كتـاب را آموزنـده و خوشـايند بيابنـد. يـافتن مثـال هـاي مناسب دلمشغولي اصلي نويسندگاني است كه به موضوع وسطبازي ميپردازند. آشـفتگي ويژگـي ذاتي وسط بازي هاست و بسيار به ندرت به بازياي برمي خوريم كه صرفاً يك تم برآن حاكم باشـد. اغلب اوقات چندين تم درهم تنيده شده است و همـين طـور كـه بـازي پـيش مـي رود، ايـده هـاي گوناگون سر بر مي آورند. برخي نويسندگان اين مسئله را با نديده گرفتن همه جنبه هاي مثـال جـز آن يكي كه بر آن متمركز شدهاند، برگزار مي كنند كه البته مي تواند گمراه كننـده باشـد. خواننـدگان تمايل دارند تا نگرش سادهانگارانهاي از وسطبازيها را بپرورانند و به اين فكر كنند كه هـر آن چـه كه مورد نيازشان است، داشتن يك طرح نظير «تسلط بر خانه هاي تيره» است و بـازي خود بـه خـود پيش خواهد رفت. اما بازي هاي واقعي چنين خط سيري را بسـيار بـه نـدرت دنبـال مـي كنـد زيـرا حريف شما كوشش خواهد كرد تا مانع اجراي نقشه شما شود و شما ناچاريد تا استراتژي خـود را با رويدادهاي شكل گرفته در صحنه نبرد تطبيق دهيد.

من در اين كتاب روش متفاوتي را بر مبنـاي توجه و تمركز روي لحظات و تصميم هاي كليدي بازي بهكار بستهام و تلاش كردهام تا جـايي كـه امكان داشته است، مهمترين مفاهيم را به صورت عبارات كلامي تشريح كنم. بـا ايـن كـه تجزيـه و تحليلهاي مفصل كمي در اين كتاب وجود دارد ، اما اين بدان معنا نيست كه مثالها به دقت تجزيـه و تحليل نشده باشند. همانطور كه متأسفانه و غالباً در ادبيات شطرنجي پيش مي آيد، اشـخاص بـه بيان يك توصيف كلي از بازي ميپردازند و هنگامي كه در تأييـد آن بـه تجزيـه و تحليـل مفصـل وضعيت رو ميآوريم، معلوم ميشود كه تصوير كـاملاً نادرسـتي از آن چـه روي داده ترسـيم شـده است. اما در اين كتاب من ابتدا عميقاً مثالها را بهكمك كـامپيوتر تجزيـه و تحليـل كـرده ام (ديـپ فريتز، ديپ ريبكا و سه موتور رايگان هـوديني بسـته بـه نـوع وضـعيت)، آنگـاه از ايـن تجزيـه و تحليل ها به عنوان مبناي توصيف كلي روند بازي استفاده كـرده ام هـر چنـد كـه اكثـر آن هـا غ يـر از مهمترين شاخهها را كنار گذاشتهام. در نتيجه برخي مثالها ممكن است نسبت به مثالهاي معمـول در متون آموزشي از وضوح كمتري برخوردار باشند، اما من تـرجيح دادم تـا تصـويري دقيـق را از يك بازي ارائه كنم به جاي اينكه روي اين جزئيات دردسرساز سرپوش بگذارم .

تا جـايي كـه امكـان پـذير بـوده اسـت مثـال هـا را از بـازي هـاي اخيـر برگزيـده ام و بنـابراين وضعيتهايي از ستارگان امروز شطرنج همچون آناند، كارلسن، كرامنيك و كارياكين درميـان آن هـا هست. حداقل اميدوارم كه خوانندگان از اين 200 مثال مرحله وسطبازي لذت ببرند، اما ميخواهم چند كلمهاي هم در مورد ساختار كتاب براي آنهايي بگويم كه ميخواهند كار مفيـدتري از تـورق اتفاقي كتاب انجام دهند. كتاب با دو مقاله كوتاه آغاز ميشود، اولين مقاله، «افسانههاي وسطبـازي » است. مقاله مذكور اين اخطار و توجه را ميدهد كه برخي مفـاهيم كـه مكـرراً در متـ ون آموزشـي آورده شدهاند، در بهترين حالت صرفاً تا انـدازه اي درسـت هسـتند.

افسـانه اكثريـت جنـاح وزيـر بهعنوان شاهد مدعا آورده شده است. مقاله دوم «وابستگي هاي متقابل» نشان مـي دهـد كـه چگونـه بايستي وضعيتهاي وسطبازي را به شيوهاي كلنگرانه در نظر گرفت زيرا رويدادهاي يـك بخـش از صحنه نبرد ميتواند بهطور چشمگيري بر موقعيت در بخش ديگـري از صـحنه كـارزار اثرگـذار باشد و تصميمهاي استراتژيكي ميتوانند پيامدهاي درازمدتي بهجا بگذارند كه تمام جنبههاي بازي را تحتتأثير قرار دهد. اشتباه خواهد بود كه پوزيسيونها را به قطعات مجزا تقسيم كنيم و آنهـا را به صورت مستقل از هم در نظر آوريم. چنانچه شما بدين صورت بينديشيد، متوجه ايده هاي بسيار مهمي نخواهيد شد.

از اينها كه بگذريم، كتاب به سراغ 100 موضوع وسـط بـازي مـي رود. ايـن موضـوعات در 8 بخش كتاب گنجانده شده است (براي جزئيات امر، فهرست را ببينيد) و اين بخشهـا هـر يـك بـا چهار صفحه مقدمه آغاز ميشود كه وضعيتهاي آورده شده در آن بخش را بههم پيوند مـي دهـد. اين مقدمه ها مهم هستند و بايستي بهدقت خوانده شوند پيش از آنكه به موضوعات مطرح شده در آن بخش بپردازيد. مثالها هم اساساً از نظر كيفيت آموزشياشان انتخاب شده اند با تمركز ويژه بـر آن نكته كليدي كه من قصد مطرح كردنش را داشتهام.

بررسي كل بازي نيز يقيناً ارزش خـودش را خواهد داشت و خواننده دقيق نكات سودمند ديگري از آن خواهد آموخـت. مـثلاً بـازي آنانـد ـ اسويدلر، مسكو 2009 ،را كه بهعنوان موضوع شماره 15 » پيادههاي مركزي» آوردهايم، ميتوانسـت بههمان خوبي بهعنوان موضوع شماره 76 » اكثريت پيادهاي در جناح وزيـر و جنـاح شـاه »، مطـرح باشد يا ميشد حتي آن را در مقاله «افسانههاي وسطبازي» آورد. انتخاب من براي تأكيد براين نكته بوده است كه وجود يك پياده بيشتر مركزي ميتواند مبنايي براي حمله در جنـاح شـاه باشـد، امـا همچنين ميتوانستم آن را بهعنوان كارآيي نداشتن اكثريت پيادهاي سياه در جنـاح و زيـر بيـاورم يـا اين حقيقت را متذكر شوم كه داشتن پايگاه مركزي و بهظاهر جذاب d4 براي سياه كمكـي بـه وي جهت دفع تهديدات سفيد نميكند. هنگامي كه مجدداً اين مثالهاي بازيشده را مـي چينيـد، سـاير موضوعات وسطبازي را كه در اين كتاب آوردهام بهياد داشته باشـيد، زيـرا مم كـن اسـت چنـدين موضوع در يك مثال پديدار شده باشند.

اميـدوارم كـه خواننـدگان ايـن كتـاب را آموزنـده و جالـب توجـه بيابنـد و در آينـده ديـدگاه گسترده تري نسبت به وسط بازي داشته باشند و ارزش ظرافت هايي را كـه در ايـن مرحلـه از بـازي روي ميدهد، بهتر درك كنند.

برای اطلاعات بیشتر به فایل پی دی اف در قسمت دانلود پایین این صفحه مراجعه نمایید.