آشنایی با ساختارهای پیاده ای

کتاب شطرنج : آشنایی با ساختارهای پیاده ای

از مهم ترین ویژگی های آشنایی با «ساختار پیاده ای» کمک به درک شاخه های مختلف گشایشی و ارتباط تنگاتنگ آن با شیوه ی آرایش و قرار گیری سوار و پیاده در مرحله ی وسط بازی و در نهایت کمک به ارزیابی وضعیت حاصل است.

در سال های 1995 و 2008 دو کتاب با موضوع «ساختار پیاده» منتشر شد: کتاب اول با نام «ساختار پیاده در شطرنج» توسط استاد بزرگ مشهور و پرکار آمریکایی اندرو سولتیس و کتاب دوم با نام «پیروزی در مرحله ی وسط بازی» توسط استاد بزرگ ایوان سوکولوف با دانش برگرفته از مکتب شطرنج روسیه.

موریسیو فلورس ریوز استاد بزرگ جوان و بسیار تیز هوش اهل شیلی با مطالعه ی ایده های این دو استاد بزرگ و بررسی عملی موضوعات و درک مفاهیم آن ها تصمیم گرفت کتابی تهیه کند که در آن با بیانی کاملا واضح همراه با طبقه بندی بسیار روشن بتواند تمام ایده ها و طرح های استراتژیک ساختارهای استاندارد را جمع آوری کند.

موریسیو عنوان استاد بزرگی خود را در سن 18 سالگی دریافت کرد. وی عضو همیشگی تیم المپیاد شطرنج شیلی بوده است و هم اکنون در دانشگاه مینه سوتای آمریکای شمالی در حال گذراندن دوره ی دکترا در رشته ی ریاضیات است. وی با هوشمندی و خلاقیت بی نظیر خود در کتاب «آشنایی با ساختارهای پیاده ای» 28 ساختار استاندارد را با جزییات کامل بررسی کرده و تمام طرح ها و ایده های استراتژیک موجود در آنها را با شیوایی کلام معرفی کرده است و با ارائه ی مثال هایی از بازی های تراز اول جهان آن ها را در عمل تشریح و شیوه های به کار گیری و اجرای طرح ها و ایده های استاندارد در این بازی ها را به خواننده نشان داده و طرح آموزش «ساختار پیاده» را به متنهای خود رسانده است.

محمد خیرخواه (کانال منابع آموزشی شطرنج) :

چرا مطالعه‌ی «ساختار پیاده‌ای» و آشنایی با انواع آن برای هر شطرنجبازی ضروری است؟
شیوه‌ی تفکر بازیکن با تجربه، بعد از مرحله‌ی گشایش، چگونه است؟ آیا منحصراً در هر بازی و پشت میز، طرح و ایده‌های جدید ابداع کرده و به کار می‌بندد؟
آیا آشنایی با «ساختار پیاده» یکی از رموز کلیدی استادی در شطرنج است؟

خوب می‌دانیم بازیکنی با درجه استادی بازیکنان آماتور و باشگاهی را شکست می‌دهد و یکی از دلایل آن، خِبرگی و تسلط او در طرح‌ها و ایده‌های حاکم در مرحله‌ی وسط بازی است. در سال‌های اخیر به دلیل پیشرفت سریع تئوری گشایش به خاطر سپردن تمامی شاخه‌های آن از نظر عملی و کاربردی امری چالش برانگیز و نسبتاً مشکل است. با توجه به اهمیت این موضوع خوب است بدانیم که با مطالعه‌ی طرح‌ها و ایده‌های مختلف و نمونه‌وار «ساختار پیاده‌ای» در مرحله‌ی وسط بازی، می‌توان کمک بسیار مفید و کارآمدی به درک و به ‌خاطر سپردن ساده‌تر شاخه‌های مختلف تئوری گشایش کرد.

سخن در مورد «ساختار پیاده»، به‌عنوان یک موضوع مستقل در منابع شطرنجی زیاد نیست. یادآوری نام سه کتاب «قدرت پیاده در شطرنج» نوشته‌ی هانس کِمُوخ با ترجمه‌ی بسیار دقیق دوست گرانقدرم عنایت گنجیان (سال 73) با دو موضوع کلی پیاده و برخوردهای انفرادی و گروهی آنها و اندرکنش پیاده و سوار، «ساختارهای پیاده‌ای برنده»، نوشته‌ی آلکساندر بابورین با ترجمه‌ی یاسر صبحدل (سال 91) با تمرکز بر موضوع پیاده‌ی منفرد وزیر و «وضعیت‌های نمونه‌وار» نوشته سرخان گولیف با ترجمه‌ی هادی کریمی (سال 83) و تأکید بر دو ساختار پیاده‌‌ی منفرد مرکزی و کارلسباد، ضروری است.

در سال‌های 1995 و 2008 دو کتاب با موضوع «ساختار پیاده» منتشر شد. کتاب اول با نام «ساختار پیاده در شطرنج» توسط نویسنده‌ی معروف و پرکار آمریکایی، استاد بزرگ اندرو سُولتیس و کتاب دوم با نام «پیروزی در مرحله‌ی وسط بازی» که توسط استاد بزرگ ایوان سُوکولوف با دانش نشأت گرفته از مکتب شطرنج روسیه تهیه و منتشر شدند.

در کتاب سُولتیس، تلاش شده 15 ساختار متداول که بیشتر از فرم‌های دیگر تکرار می‌گردند معرفی شده و این درک را در خواننده ایجاد کند که چه ساختاری «خوب» و چه ساختاری «بد» است و چه ویژگی‌هایی منجر به ایجاد این خصوصیت در آنها می‌شود. اینکه چگونه از یک ساختار «خوب» بهره برداری کرد و در چه زمان‌هایی می‌توان تصمیم به «تغییر شکل ساختاری» گرفت و وضعیت را برای خویش بهتر کرد، سوالات مهمی هستند که سُولتیس در سرتاسر کتاب خود با ارائه‌ی مثال‌های عملی تلاش کرده پاسخ «کلی» دهد. در واقع در هر بازی تلاش کرده شیوه عملکرد، طرح و ایده را بیان نموده و کار دسته‌بندی و طبقه‌بندی آنان را به خواننده واگذار کند.

اما ایوان سُوکولوف، حدود 12 سال بعد با شیوه‌‌ای جالب و هوشمندانه‌ تلاش کرد تا ساختارهای متداول را طبقه‌بندی کرده و بدین ترتیب آموزش و یادگیری طرح و ایده‌های استراتژیک در آنها را ساده‌تر نماید. او 33 ساختار مختلف را در چهار گروه کلی شامل:
• «پیاده‌های دوپشته» در 12 حالت،
• «پیاده‌های ایزوله» در 10 حالت،
• «پیاده‌های آویزان» در 4 حالت و
• «اکثریت پیاده در مرکز» در 7 حالت
تقسیم‌بندی کرده است. ضمناً ایده‌ی بسیار مهمی که سُوکولوف در کتاب خود به آن تأکید فراوان دارد ارتباط شاخه‌های مختلف گشایشی با شکل «ساختار پیاده‌ی» شکل گرفته در مرحله وسط‌بازی است که به نظر وی شاید یکی از مهم‌ترین مزایای آشنایی با «ساختار پیاده» است. به‌نظر او تنها با درک صحیح این پارامترهاست که می‌توان حتی وضعیت بد حاصل شده در پایان مرحله‌ی گشایش را به پیروزی تبدیل کرد.
(استاد سُوکولوف مربی تیم ملی شطرنج کشور بوده و همیشه در کلاس‌های خود به اهمیت و نقش آشنایی با «ساختار پیاده» تأکید فراوان داشت).

موریسیو فلورس ریوز با مطالعه‌ی ایده‌های این دو استاد بزرگ و بررسی عملی موضوعات ارایه شده در این دو کتاب و درک دقیق مفاهیم مندرج در آنها تصمیم به تهیه‌ی کتابی گرفت که در آن با بیانی کاملاً واضح همراه با طبقه‌بندی بسیار روشن بتواند تمامی ایده‌ها و طرح‌های استراتژیک ساختارهای متداول را جمع‌آوری کند. تقسیم بندی نهائی او به شکل زیر است:

خانواده‌ اول: d4 و d5...
• پیاده‌ی منفرد (ایزوله)
• پیاده‌های آویزان
• آرایش کارو-کان
• آرایش اسلاو
• آرایش کارلسباد
• دیوار سنگی
• مرکز گرونفلد

خانواده دوم: سیسیلی باز
• نایدورف نوع (1)
• نایدورف نوع (2)
• جوجه‌تیغی
• ماروتسی

خانواده سوم: بنونی
• بنونی نامتقارن
• بنونی متقارن

خانواده چهارم: هندی شاه
• هندی شاه نوع (1)
• هندی شاه نوع (2)
• هندی شاه نوع (3)
• هندی شاه باز
• مجموعه هندی شاه

خانواده پنجم: فرانسه
• فرانسه نوع (1)
• فرانسه نوع (2)
• فرانسه نوع (3)

ساختارهای متنوع دیگر
• ساختار 3-3 در برابر 2-4
• ساختار پانوف
• ساختار دراگون
• ساختار شِوِنینگن
• ساختار بِنکو
• رُویی لُوپز بسته
• آرایش لُوپز

این استاد بزرگ جوان و تیزهوش آمریکای جنوبی (اهل شیلی)، که عنوان GM خود را در سن 18 سالگی دریافت کرده عضو همیشگی تیم المپیاد شطرنج شیلی بوده است. وی که هم‌اکنون در کنار عنوان «استاد بزرگ شطرنج» در دانشگاه مینه‌سوتای آمریکای شمالی در حال اتمام دوره دکتری (PhD) در ریاضیات است، با هوشمندی و خلاقیت بی‌نظیر خود، کتابی تهیه و منتشر کرده که هم‌اکنون به زبان فارسی ترجمه شده است.

او 28 ساختار متداول را با جزئیات کامل بررسی و تمام طرح‌ها و ایده‌های استراتژیک موجود در آن را با شیوایی کلام بیان کرده است. سپس با ارایه‌ی مثال‌هایی از بازی‌های تراز اول جهان، آنها را در عمل بازنمائی کرده و شیوه‌ی به ‌کارگیری و اجرای برنامه‌های ارایه شده را در این بازی‌ها به خواننده نشان داده و کار آموزش شیوه‌ی اجرای طرح‌ها و ایده‌های فوق را به منتهای خود رسانده است.

موریسیو فلورس عنوان «استاد بزرگ» خویش را با تسلط بر کمتر از نیمی از اطلاعات مندرج در این کتاب کسب کرده! و این حقیقت جالب را صادقانه در مقدمه کتاب خود آورده است.

اما از دلایل انتخاب «آشنایی با ساختارهای پیاده‌ای» برای ترجمه به فارسی به نکات زیر می‌توان اشاره کرد:

1) انتخاب بازی‌های کتاب بسیار هوشمندانه و زیرکانه است. در هر یک از بازی‌های انتخابی، که متناسب با ساختار مربوطه در نظر گرفته شده، تلاش شده نکات مهم چه از نظر استراتژیک (طرح و ایده)، و چه از نظر تاکیتکی و یا حتی نکاتی در مورد آخربازی که نقش مهمی در ساختار مربوطه دارند و باید با آنها آشنا بود، حتماً با خواننده در میان گذاشته شود. همچنین نکته مهم دیگری که در شرح این بازی‌ها رعایت شده، موقعیت دو طرف بازی در قبال ساختار مورد نظر و شانس هر یک در پیروزی یا
شکست در آن است.

2) شیوه‌ی ارائه‌ی مطالب در هر فصل و ارتباط آنها با یکدیگر و حتی ترتیب ارائه‌ی مطالب بسیار جالب و هوشمندانه در نظر گرفته شده است. در ابتدای هر فصل موضوعات کلی درباره طرح و ایده‌‌ی آن ساختار مطرح شده، و سپس با ارائه‌ی بازی‌های مختلف که هر یک بخشی از نکات را در عمل نشان می‌دهند، خواننده را با طرح و ایده‌ی ساختار به تدریج آشنا می‌کند. با این ترتیب شاید بتوان گفت که به‌سادگی می‌توان کتاب را به صورت شخصی مطالعه و از آن بهره فراوان برد.

3) مطالعه‌ی کتاب بسیار ساده است و وارد تحلیل سنگین شاخه‌ها و ارائه‌ی خطوط پیچیده‌ی بازی نمی‌شود و تلاش کرده با معرفی طرح و الگوی مورد نظر خواننده را با موضوع اصلی ساختار آشنا کند و تاجائی‌که به تحلیل بازی لطمه نزند از ذکر جزئیات بیشتر دوری کرده و بدین ترتیب مطالعه آن را بسیار ساده کند. ضمناً تمامی شاخه‌های ارائه شده در متن تحلیل بازی قبلاً توسط نویسنده با رایانه (Engine) کنترل شده و حتی در بسیاری موارد، برای خوانندگان کنجکاو نیز راه مطالعه‌ی بعدی نشان داده شده است.

4) و در پایان، 50 تمرین که به‌کمک و یادگیری مطالب کتاب یاری می‌رسانند آورده شده است. در این تمرینات شیوه‌ی نوینی به‌کار گرفته شده که در آن خواننده باید طرح و ایده را در دیاگرام مورد نظر یافته و استراتژی ادامه‌ی بازی را برای سفید و سیاه بیان کند. در نهایت در بخش دیگری از کتاب پاسخ این تمرینات ارایه شده، که علاوه بر یادآوری ایده‌های مورد نظر در هر ساختار، نوع دیگری از شیوه‌ی به‌کارگیری آنها در عمل ارائه شده که بازهم بسیار آموزنده و مفید است.