پرسش هایی درباره تئوری مدرن شطرنج

کتاب شطرنج : پرسش هایی دباره تئوری مدرن شطرنج

از کتاب " پرسش هایی درباره تئوری مدرن شطرنج" به عنوان شاهکار گمشده ادبیات شوروی یاد می کنند. کتاب توسط قهرمان دو دوره (1949 و 1956) شطرنج اکراین نوشته شده است که در سال 1956 و در اتحادیه جماهید شوروی سابق به چاپ رسیده است. این کتاب بر طبق نظر اساتید شطرنج شوروی یکی از کتاب های تاثیرگذار شطرنج در قرن بیستم بوده است که تا کنون به زبان انگلیسی و فارسی ترجمه نشده بود.

این کتاب به شکلی ویرایش شده است که کاربرد آن در قرن بیسن و یکم مفید باشد و برای اولین بار به زبان فارسی ترجمه شده است.

آیزاک لیپنیتسکی علاوه بر تئوریسینی بزرگ و مربی حرفه ای شطرنج ، یکی از بازیکنان مطرح شطرنج شوروی بعد از جنگ جهانی دوم بود. توانایی او در حدی بود که بازیکنان قدرتمندی هم چون کرس، اسمیسلوف پتروسیان، کوتوف، آورباخ، بوندارفسکی، تایمانوف، گلر، فورمن، ارونین، سوئتین، واسیوکوف و کان از او شکست سنگینی خورده بودند.

بی شک اگر او به طرز غم انگیزی در سال 1959 و در سن 36 سالگی، در اثر نوعی بیماری خونی ( پلی سیتمی) جان نمی سپرد، اکنون به عنوان یکی از شطرنج بازان معروف معاصر شناخته می شد.

محمد خیرخواه (کانال منابع آموزشی شطرنج) :

از معرفی نویسنده کتاب و داستان او در اینجا صرف نظر می‌کنم و خوانندگان علاقه‌مند می‌توانند به مقدمه کامل آن در این مورد مراجعه کنند. تنها نکته جالب آنکه انگیزه یادگیری زبان روسی برای بابی فیشر معروف دستیابی به محتویات این کتاب بود که موضوع قابل تأملی است.

در ادامه به فهرست کتاب که به معرفی ساختار آن می‌پردازد اشاره می‌کنم:

فصل 1 گشایش بازی
فصل 2 مرکز
فصل 3 مرکز و جناح
فصل 4 فتح مرکز از طریق جناح
فصل 5 گسترش سوارها
فصل 6 ارزیابی پوزیسیون
فصل 7 نگرش واقعبینانه
فصل 8 از پوزیسیون‌های بحرانی تا پوزیسیون‌های آرام
فصل 9 شَمِّ پوزیسیونی
فصل 10 طرح‌های گشایشی
فصل 11 ابتکارعمل
فصل 12 گامبی‌ مدرن
فصل 13 ارتباط گشایش و وسط‌ بازی
فصل 14 بازنگری ارزشها
فصل 15 اعتبار نوآوری در شطرنج چه مدت است؟
فصل 16 تولد نوآوری در شطرنج
پیوست: بازی های انتخابی آیزاک لیپنیتسکی

همان طور که از فهرست موضوعی می‌توان استباط کرد، کتاب در مورد موضوعات بسیار مهمّی در شروع بازی و وسط بازی نظیر مرکز، ارتباط مرکز با بازی در جناح، موضوع بسیار مهم گسترش سوار و اهمیت صف‌آرائی و هماهنگی نیروها در آغاز ورود به صحنه نبرد، مسئله ارزیابی پوزیسیون و درک ضعف و قوت پوزیسیون، موضوع بسیار جالب نگرش واقع‌بینانه که به نظرم بحث بسیار مهمّی در قلب کتاب است که ایده بکری در مورد ارزیابی و درک پوزیسیون ارائه کرده است و مسیر تکوین شطرنج را حتی در سالهای آتی برای محققین و پژوهشگران حوزه تئوری شطرنج ترسیم نموده است.

در ادامه شیوه عملی و کاملاً ابتکاری ارزیابی پوزیسیون و تحلیل آن را به نقد کشیده است.

موضوع بسیار مهم برنامه‌ریزی و طرح‌ریزی پس از درک و بررسی دقیق پوزیسیون را تشریح کرده و موضوع بسیار مهّم ابتکارعمل و چگونگی کسب آن را با کمک «گامبی» که یکی از شیوه‌های قدیمی آن است ادامه داده است.

موضوع فنی و مهّم ارتباط عملیات گشایشی و نبرد در مرحله وسط بازی که یکی از پر مجادله‌ترین موضوعات ارائه شده در تئوری مدرن شطرنج است در ادامه کتاب و در فصل سیزدهم تشریح شده است.

در سه فصل پایانی کتاب به نوآوری و دوام آن در دنیای شطرنج اشاره کرده که در زمان خود بسیار قابل توجه است. حتی قهرمانان روزگار حال ما نیز همواره در صدد یافتن شیوه‌های نوین در کشف نوآوری در هر یک از شاخه‌های موجود و کسب امتیاز شیرین آن بدین شیوه هستند.

پس از شرح کلیاتی از محتویات کتاب تصمیم دارم گزیده ای از فصل بسیار جالب «نگرش واقع بینانه» را در اینجا ارائه کنم:

قصد داریم در این فصل مثال هایی را بررسی کنیم که رعایت برخی قواعد و اصول شطرنجی در آنها موثر نبوده، و بانگاه واقع بینانه به پوزیسیون تصمیماتی مغایر با این قواعد گرفته می شود.

امروزه نگرش واقع بینانه و خلاق در ارزیابی پوزیسیون در درجه اول اهمیت قرار دارد. شطرنج بازان روس با پیروی از این رویه به موفقیت های استثنایی دست یافته اند. تا جائی که پیتر رومانوفسکی در کتاب «بازی های انتخابی خود نوشته است:

تجسم فوق العاده و واقع بینی در مرحله طرح ریزی، وضوح در هدف گیری، محاسبات عمیق، گسترده و دقیق، و تخیل جسورانه، دوری از روش های روزمره و کلیشه ای - تمامی این موارد معرف رویه خلاق شطرنج در مکتب شوروی استد» ماهیت و ویژگی نگاه واقع بین به پوزیسیون هنوز به روشنی مشخص نشده است.

قبلا گفتیم که واقعیت عینی پوزیسیون، نقش کلیدی در انتخاب طرح با حرکت بعدی دارد و تعیین کننده اعتبار قواعد و اصول تئوری شطرنج در پوزیسیون مورد نظر استد اما در مورد چه نوع ویژگی عینی و ملموس صحبت می کنیم؟ و اهمیت تعیین کننده آنها در چیست؟

تنوری شطرنج هنوز در صدد پاسخگویی به این سوالات بسیار مهم است. به نظر، تنها شیوه موثر در یافتن پاسخ این موارد، مناظره بنیادین منطقی دیالکتیک است.

(1) در بازی شطرنج مجموعه ای از شاخص های ثابت زیر وجود دارد که همواره صادق است: مهره های مشابه در دو سوی صفحه، قوانین مشخص بازی و تناوب منظم تغییر نوبت حرکت. از ترکیب این شاخصها میلیون ها پوزیسیون محتمل شطرنجی ایجاد می شوند، که بسیاری از آنها دارای ویژگی های مشابه هستند. هدف کلی هر سوی بازی نیز ثابت است: کسب پیروزی و یا حداقل تساوی در نبرد پیش رو.

(۲) قواعد، هنجار و اصول زیربنائی مشخصی نیز در هر پوزیسیون شطرنجی حاکم است. مطالعه علمی شطرنج در جستجوی آشکار ساختن ارتباط میان این اصول و قواعد زیربنائی است تا بازیکنان دستورالعمل قابل اعتمادی برای اجرای عملکرد خود داشته باشند.

(۳) فرآیند کسب دانش در شطرنج شامل مراحل زیر است :

مطالعه پوزیسیون های خاص - به عبارت دیگر ایجاد درک و بصیرت ابتدائی و ضروری در مورد بازی

نتیجه گیری کلی از این پوزیسیون ها: درک ماهیت آنها؛ فاش نمودن قوانین، معیارها و اصول عمومی حاکم در آنها.

تمامی نتایج مراحل تحقيق با آزمون های عملی مقایسه می شوند تا میزان «حقانیت» و «صحت» یافته خویش را اندازه گیری کنیم.

(۴) در هر پوزیسیون شطرنجی، مجموعه ای از قوانین، معیارها و اصول عینی به صورت پنهان عمل می کنند که خیلی از آنها هنوز کشف نشده اند تا به صورت قاعده قابل استناد در آینده از سوی دیگر همیشه ارزیابی صحیح پوزیسیون و انتخاب حرکت مناسب تنها بر مبنای قواعد شناخته شده و آشنای در دسته مقدور نمی باشد. اگر آن قواعد و اصولی که قبلا بر ما آشکار شده است و وجود دارد، مهم ترین و برجسته ترین قاعده حاکم بر پوزیسیون باشد، در آن صورت می توانیم بر مبنای آن ارزیابی نسبتا منصفانه ای داشته باشیم. اما چه بسا ماهیت پوزیسیون توسط قواعد و اصولی که، عملا وجود دارند، ولی ما از آنها مطلع نیستیم، تعیین گردند.

پس چگونه پوزیسیون را ارزیابی کنیم؟

استانداردهائی که بر ما شناخته شده اند، بی فایدگی خود را به اثبات رسانده اند. استانداردهای دیگری هم در دست نداریم، از آنجائی که حقیقت همواره وجود دارد، پس می توان نتیجه معکوس گرفت که نگرش واقع بینانه، نمایان گر خود حقیقت است، و می تواند جایگزین قاعده ای که هنوز پیدا نشده باشد، بتایر این صحیح نیست که فکر کنیم نگرش خلاق و واقع بینانه به پوزیسیون، ارزشی کمتر از قوانین موجود شطرنجی دارد و یا حتی مغایر با آنها است.

ختم کلام آن که در هر پوزیسیون خاص، تنها با مردود شدن برخی قوانین، راه برای تصدیق و موفقیت دیگر قوانین هموار می شود.

بنابراین، احکام و قواعد عمومی شطرنج همراه با نگرش واقع بینانه به طور ثمربخشی، در جریان نبرد با تحلیل آن مکمل یکدیگرند. احکام کلی شطرنج را تنها باید به شکلی خلاق و واقع بینانه به کار گرفت.

هم اکنون مهم ترین دغدغه تئوری شطرنج بی تردید گسترش هر چه بیشتر حوزه دانش آن، یافتن قواعد و اصول جدید، و سنجش دقیق آنان بر مبنای دستاوردها و تجربیات فوق العاده نی نیرومندترین بازیکنان معاصر است.

(۵) مطالعه علمی بازی تحت هیچ شرایطی، از نقش و اهمیت خلاقیت در شطرنج نمی کاهد، بلکه برعکس، با گشودن افق های جدید، خلاقیت را پرورش داده و آن را در جهت صحیح هدایت می کند وحشت از این که با گسترش توری و آشکار شدن رموز این بازی، به جایی خواهیم رسید که مبارزه شطرنجی جذابیت خود را از دست داده و تبدیل به کاربرد فرمول های آماده به مصرف می شود، ساده اندیشی بسیار است. لذت خلاقیت در شطرنج هیچ گاه فرو نخواهد نشست.

لطفا برای ادامه به فایل پی دی اف موجود در قسمت دانلود در پایین این صفحه مراجعه نمایید.